HEREKE FABRİKASI İPEKLİ HALI DOKUMALARININ MİLLİ SARAYLARDA KULLANIMLARI

Milli Saraylar adı altındaki saray, köşk ve kasırlardaki geçmişin izlerini vurgulayan en önemli etmen Hereke dokumaları olmaktadır. Bu yapıların döşemelik ve perdelerin tamamına yakını Hereke dokumalarıdır. Perdelerde bu kumaşlara uygun düz atlaslar ve kadifeler kullanılmıştır. İşlemeler ve aplikelerle bezenmiş, şeritler,perde bağları ve ponponlarla zenginleştirilmiştir.

Milli Saraylardaki mobilyaların bir çoğu Avrupa'dan alınmış bunların kumaşlar ı eskidiğinde her zaman Hereke kumaşlarıyla yenilenmiş, Cumhuriyet döneminde de değiştirme işlemi mevcut Hereke kumaşlarının kullanımıyla yapılmıştır.

"Özel olarak saray için tasarlanan ve dokunan Hereke kumaşları özel mekanlarda değerlendirilmiştir. Dolmabahçe Sarayı 'nın Selamlık girişinden itibaren tüm mekanlarında Hereke ürünleri yerdeki halılardan başlayıp, mobilya döşemesindeki ipekli kumaştan drapeli perdelerle tavana kadar uzanan vazgeçilmez bir unsur olarak öne çıkmaktadır.

Önceleri, yalnızca Dolmabahçe Sarayı için özel olarak tasarlanmış ipekli kumaşları üreten Hereke Fabrikası'nın ürünleri ilerleyen yıllarda yapılan saray yapılarında da özgün yerlerini bulmuşlardır. Milli Saraylar bünyesindeki en eski tarihli yapı olan Aynalıkavak Kasrı, Sultan Abdülmecid döneminden Ihlamur Kasırları, Küçüksu Kasrı, Sultan Abdülaziz döneminde yapılan Beylerbeyi Sarayı, Maslak Kasırları, Sultan Abdülhamid döneminde yapılan Yıldız Sarayı gibi Osmanlı sultanlarının mülklerinde seçkin Hereke halılarının yanı sıra, gerek mobilya döşemesinde gerek perdelerde Hereke dokumalarına yer verilmiştir.

Dolmabahçe Sarayı 'nda olduğu gibi bugün Milli Saraylar bünyesinde bulunan tüm bu yapılarda dikkati çeken nokta pek çok önemli mekanda mobilya döşemesi ve perdenin bir örnek kumaştan yapılarak görsel bir bütünlük sağlanmış olmasıdır. Mekanların değerleri seçilen kumaşların rengiyle de vurgulanmıştır. Örneğin, Dolmabahçe Sarayı'nın büyük kabul salonları hem Selamlık 'ta hem de Harem-i Hümayun 'da protokol rengi olan kırmızının adıyla "Kırmızı Salon " olarak anılırlar. Mekana adını veren kırmızı renk ise, değerli Hereke dokumalarıyla sağlanmıştır. "Sarayımızı donatan bir Fabrika-i Hümayun Milli Saraylarda Hereke dokumaları perdelik ve döşemeliklerin yanı sıra değişik kullanımlarda karşımıza çıkmaktadır. Dolmabahçe Sarayında çok sayıdaki yer minderinde ve yine 73 ve 110 numaralı yatak odalarında mavi zeminde gümüş klaptanla desenli ve süsleme örnekler arasında 1025 desen numaralı kumaşta kullanılan desenlerin yer aldığı 2 adet yatak örtüsü bulunmaktadır. Ayrıca duvar kaplama malzemesi olarak yine Dolmabahçe

Sarayı'nda 62 numaralı odada mobilya ve perdesinde kullanılan kumaş duvar kaplaması olarak 1025 numaralı kumaşla kaplanmışt ır. Bu kumaş duvar kaplaması günümüzde de ilk günkü orijinal haliyle bulunmaktadır. Bu kumaşta gümüş klaptanlar kullanılmıştır.

Resim 5: Dolmabahçe Sarayı Valide Sultan Kabul Odası           Desen 1: 1025 nolu desen

Hereke kumaşları Milli Saraylara kimlik kazandıran en önemli unsurlardan birisi olmuştur. Günümüzde de bu işlevi devam ettirmektedir. "Cumhuriyet'in ilanından sonra 3 mart 1924 tarihli yasa ile Osmanlı sultanlarına ait mülkün bir kısmı milletin malı olarak korunmak üzere Milli Saraylar başlığı altında TBMM Başkanlığı 'na bağlanmıştır. Günümüzde Milli Saraylar Daire Başkanlığı idaresinde bulunan yapılar Dolmabahçe Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Yıldız-Şale, Ihlamur Kasırları, Maslak Kasırları, Aynalıkavak Kasrı, Küçüksu Kasrı, Yalova Atatürk Köşkü ve Florya Atatürk Deniz Köşkü 'dür. Bu yapılar içerisinde bulunan her türlü eşya ile birlikte Milli Saraylar idaresine verilmiştir. Bu saraylarda bulunan her türlü obje Milli Saraylar Koleksiyonu'nun bir parçası olarak ele alınmaktadır. 1984 yılında Müze-Saray olarak tescil edilen Milli Saraylar yapıları bir dönemin yaşam biçiminin ve kültürünün yaşayan mirası olarak ziyarete açılmıştır. " Başbakanlık Özelleştirme Yüksek kurulunun 14.06.1995 tarihli ve 95/45 sayılı kararıyla milli saraylar bünyesine katılmış olan Hereke Fabrikası kurulduğu yıllardaki teknolojisiyle Milli Saraylar yapıları için ipekli dokumaları üretmeye devam etmektedir. Üretimi durmu ş olan kumaşlar ise yavaş yavaş yeniden hayata kazandırılmaya başlanmıştır.