Osmanlı İpekli Dokumaları

Osmanlı İmparatorluğunun ipek dokumacılığı, her zaman kolayca bulunmayan bir maddeye bağlı gelişmiştir. Günümüzde bulunan kaynaklarda 14.yy.' dan itibaren Bursa ve çevresinde ipekçilik yapıldığını göstermektedir. İlk dönemler ipek dışarıdan alınan bir hammadde olduğundan ipekçiliğin geliştiği bölgelerde kervanların geçtiği yolların üzerinde yoğunlaşmıştır.

"Osmanlı ipek üretim merkezlerinden en önemlisi Bursa'ydı. XIV. yüzyılın başından itibaren şehrin, kuzey îran 'da, Gilan ve Astragan 'da yetiştirilen kozalardan çekilmiş ham ipek, yani ipek ipliği ticaretindeki rolü büyüktü. Doğal olarak Bursa, bir ipek kumaş üretim şehri olmuştu. Asya ve Avrupa arasındaki ham ipek alışverişi, ipeğin tartılıp, sınıflandırılıp, vergilendirilip yerel dokumacılara satıldığı ya da Avrupa pazarlarına gönderildiği Bursa'dan yapılırdı. Bu ticaret Osmanlı tellallarına da kar bırakıyordu. Bursa dünyanın en zengin şehirleri arasında yer almıştı. Kısaca, Bursa'nın en zengin olduğu bu dönemde, şehrin tüccarlarının zenginliği, ipek dokumacılığından değil, ham ipek ticaretinden kaynaklanıyordu. Bu dönemde, Bursa 'da saltanat tarafından kullanılmak ve diplomatik hediye olarak verilmek için uygun kalitede, ayrıca hem Avrupa hem de îran pazarlarına ihraç edilebilecek miktarda, yoğun bir ipek üretimi olduğu da açıktı XVI. yüzyılda, Bursa'dan başkente getirtilip yerleştirilen sanatçı ve tezgahlar sayesinde, İstanbul 'da ipek sanayi gelişmişti. "

Fatih Sultan Mehmed döneminde ipek dokuma üretimi mükemmellik noktasına gelmiştir. Fatihin ölümünden sonra o dönemki dokumalar bir ölçü kaynağı olarak kullanılmışt ır.

"İpek imalatı ve ipekli dokumacılık iki önemli iş kolu yatmıştır. Bursa ve İstanbul'un yanı sıra Edirne, Amasya, Denizli, İzmir ve Konya'da ipekli kumaşlar dokunmuştur. Saray dışında da ipekli kumaş kullanımı başlamışt ır.

XV.yy. sonlarında ipekli dokumacılık oldukça güç bir dönem geçirmiştir. Bu dönemde batıya açılmaya başlamışt ır.

İtalya'da gelişen ipekli dokumacılık Türk sanatını daha geri plana bırakmışt ır. O zamana kadar daha çok doğu pazarlarından temin edilen ipek ham maddesi siyasal nedenlerle alınamamış, batıdan alınmaya başlanmıştır. Hammadde temininin gittikçe zorlaşması sonucu kozacılığa çok daha fazla önem verilmeye başlanmış, mamul kuma şa karşılık hammaddenin satışına başlanmış ve XVIII -XIX yy.' lar da Osmanlı İmparatorluğu Fransa ve İtalya ipekli dokumacılığın ham madde kaynaklarından biri haline gelmiştir.

1850'den sonra Fransa'da başlayan ipek böceği hastalıkları Anadolu'da da görülmü ş ancak Duyumu Umumiye İdaresi devletin çıkarları açısından ipekçilik ve hastalıklarıyla yakından ilgilenmiş ve kozacılığın yeniden canlanmasını sağlamıştır. Cumhuriyetle beraber bizde ipekçilik ve ipekli kumaşçılık tekrar ele alınmışt ır.

İstanbul-Bursa ekseni, Osmanlı ipekçiliğinde merkezi konumu durumundadır. Ancak 19. yy.' da, ipek böcekçiliğinin önce Bursa'da sonra da imparatorluğun çeşitli yerlerinde hızla büyümesi ve dolayısıyla Sakız, Mora ve Bilecik'te dokuma merkezlerinin oluşması sonucunda, İstanbul ve Bursa'nın ipek üretimindeki üstünlüğü zayıflamışt ır.

16. ve 17. yy.' lar da adı geçen diğer dokuma merkezleri, Anadolu'da Ankara Mardin ile Tokat, Ege'de Sakız ile Selanik olmuştur. Bursa'nın yakın bir rakibi de doğusunda bulunan Bilecik şehri olmuştur.