Osmanlı Dokumalarında Kullanılan Malzemeler: İpek

Osmanlı dokumaları'nda en çok kullanılan malzemelerin başında ipek gelmiştir. "İpek kelimesi Kıpçak Türkçesinde "yipek"den gelmektedir. Eski Osmanlı deyimi olarak "ak kumaş" ipek kuma ş anlamına gelir.

İpek denince akla göz alıcı, kaygan, çok değerli kumaşlar gelmektedir. Bu kumaşların bir bölümü dut ipek böceğinin ördüğü kozalardan çekilen ipliklerle dokunmuştur. İpeğin çağlar boyu bu kadar önemli oluşunun nedeni hafif oluşundan dolayı kolay taşınabilir ve ticaret ürünü olarak kar getirmesinden kaynaklanmaktadır.

Türk ipekçiliği pek çok dönemlerden geçmiştir. Osmanlı İmparatorluğu kurulduktan sonra doğu ülkelerinde ham ipek alarak dokumacılığa başlamış; ilk dokuduklarını kendileri kullanmak zorunda kalmışlardır. Türk ipekçiliğinin geçirdiği çeşitli dönemler.

•          Osmanlı İmparatorluğu kurulduktan sonra doğu ülkelerinden ham ipek alarak dokumacılığa başlamış, ilk dokuduklarını kendisi kullanmak zorunda kalmış zamanla doğu ülkelerinden gelen ipek miktarını arttırmaya çalışırken öte yandan dokuduğu kumaşların fazlasını yabancı ülkelere satmayı sürdürmüştür.

•          İpekli dokumacılık işleri 18. yüzyılın başına kadar sürmüş, bundan sonra, ham ipeğin doğu ülkelerinden gelmemesi yüzünden yavaş yavaş dokumacılık işleri bırakılmış, öte yandan Anadolu'da ipekli dokuma yerine kozacılık yapılması uygun görülmüştür.

•          Anadolu'da yetiştirilen kozalardan yerli dokumacılar yararlanamamış, bu sırada Avrupa'da gelişen dokumacıkla Türk kozalarına fazlaca rağbet etmiştir. Bundan dolayı, Türkiye bir zamanlar dokumacı ülke olarak sayılırken, XIX. yüzyıldan sonra yalnız ipek üreten bir ülke olarak kalmıştır.

İpek eğirmede kozadan çözülen ipek liflerinin üstü tutkal gibi bir maddeyle kaplıdır. Bu tutkalımsı maddeyi gidererek lifleri yumuşatmak için önce kaynatmak gerekmektedir. Yıkanan ipek kurutulduktan sonra açılıp, taraklanıp temizlenmektedir. Taraklama sırasında lifler boylarına göre ayrılmaktadır. Lifler ne kadar uzunsa eğrilen ipliğin niteliği de o kadar iyi olmaktadır. Bir koza 900m. uzunluğun da kesiksiz tek bir iplik verebilmektedir. Genellikle daha sağlam iplikler elde etmek için, birkaç değişik kozanın iplikleri birlikte çekilip bükülmektedir.

Filament sayısı veya büküm biçimine göre çeşitli ipek iplikler bulunmaktadır. İbrişim, Krep, Organze gibi Osmanlı devri altın ipekli saray kumaşlarında ipek iplikle beraber gümüş ve altın veya alaşımlı gümüş tel kullanılarak desen yapılmıştır. Dokumalarda bu kadar kıymetli madeni tel kullanımı Osmanlı saray kumaşlarının özelliğidir. Gümüş ve altın tel dokumada klaptan, tel ve sim şeklinde kullanılmıştır.