19. yy. Osmanlı Saray mobilyaları Avrupa kökenli olup farklı üslup özellikleri göstermektedir. Dolmabahçe Sarayı'ndaki mobilyaların bir kısmı sarayın yapımı sırasında hazırlanırken, bir kısmı Avrupa'nın değişik ülkeleriyle, Çin, Hindistan ve Mısır gibi ülkelerden gelmiştir. Ayrıca bu saraylar için batılı ülkelerden mobilya satın alınırken Yıldız Sarayı'nda bulunan marangoz atölyeleri Tamirhane-i Hümayun'da mobilyalar üretilmiştir.
Bu saraylarda batılı tarzda mobilyalar kullanılırken bu mobilyaların ve perdelerin tamamına yakını Hereke Fabrikasında dokutturulmuştur. Bundan dolayı batılı anlayışla yapılmış sarayın tefrişinde batılı etkili tasarımlar kadar, geleneksel Türk desenlerinden etkilenerek hazırlanmış kumaşlarda görülmektedir.
Hereke ipekli dokumalarına bakıldığında tasarımı açısından çok çeşitlilik söz konusudur; bundan dolayı genel olarak belirgin bir Hereke desen üslubundan bahsedilemez. Ancak genel olarak incelendiğinde batılı etkili tasarımların etkili olduğu göze çarpmaktadır. "Hereke Fabrikası'nın ilk kurulduğu yıllardan itibaren desen tasarımlarında Batılı sanatkarların çalıştırıldığı kaynaklarda görülmektedir. Hereke Fabrikası Çizim Arşivi'nde yaptığımız çalışma sırasında orijinal desen çizimlerinin arka yüzlerinde çoğu Fransızca olmak üzere Latin alfabesiyle yazılmış notlara ve tarihlere rastladık. Bu notlar desen tasarımı için çalıştırılan kişilerin batılı sanatkarlar olduğunun bir göstergesi olarak dikkate alınabilir."
Bu batı etkisinin en büyük nedeni olarak da bu batılı sanatkarları gösterebiliriz.
"Hereke kumaşlarında Batı ile Osmanlı sanatının bir yorumu batılılaştırmanın getirdiği gözle görülür bir değişim vardır. Batı anlayışlı bir saray olan Dolmabahçe Sarayı'nın tefrişinde kullanılan Hereke kumaşlarının bu anlayışta olması yadsınamaz. Hereke kumaşlarında belirgin desen karakterinden söz edilemese de Klasik Osmanlı kuma şlarına paralel bir çizginin devamı olan doğu etkili kumaşların, Rokoko, Art Nouveau, Neo- Klasik akımlar ile yeniden yorumlanmış çiçek demetleri ve kompozisyonlar ile süslü kumaşların ve Fransız Lyon desenlerini hatırlatan Batı etkili kumaşların varlığından söz edilebilir."
"Doğu etkili kumaşlar incelendiğinde 18. yy.' ın ikinci yarısından sonra dokunan çözgüsü ve atkısı ipek ve boyuna yollu olan Selimiye kumaşlarıyla benzerlikler gösteren yollu kumaşları görebiliriz. "Hereke Kumaş Katalo ğu'n da ki numaralarına göre desen no: 100, 103, 207, 301, 302, 904, 1000, 1001, 1007, 703 numaralı, halen üretimde olan ve üretilmesi düşünülen 250 desen numaralı kumaşlar bu gelenekle yorumlanmıştır. Bu kuma şlarda yoğun olarak kırmızı ve sarı renkler kullanılmış, 100 ve 103 desen numaralı olan kumaşlar ise tayf renkleriyle düzenlenmiştir."
Ayrıca Osmanlı tarzı desenlerde geometrik formlarda Rumiler veya stilize edilmiş bitki motifleri yer alan 308, 356, 379 numaralı desenler, içleri rumi palmet motifleriyle şemselerden olu şan 1023 numaralı desen, kaftanlık kumaş olarak adlandırılan 1 numaralı desen, zemininde rumi ve palmet vazolar bulunan 76 numaralı desen, oval madalyonlar içinde yer alan çin bulutlarından oluşan 81 numaralı desen, beş köşeli yıldız motiflerinden olu şan 371 numaralı desenleri sayabiliriz.
"Yaşama ve sanata dair batı toplumlarına hakim genel beğeni, batılılaşmanın da etkisiyle Osmanlıyı da etkilemiş ve sarayın yönlendirilmesi ile Hereke kuma şlarına da yansıyarak, batı sanat akımlarını içeren kumaşların koleksiyonun büyük bir bölümünü oluşturması sağlanmıştır. 57/911 numaralı desende olduğu gibi145 numaralı desende Rokoko kıvrımlı kartuşlar içerisinde çiçek buketleri görülür. Hereke kuma şları arasında tek figürlü desenli kumaş olan 952 numaralı desende ise Barok etkileri gözlemlenir. Diğer yandan soyut bitkisel sarmaçlı biçimleri el sanatlarına sokan Art Nouveau üslubuna örnek olarak desen no 847 ve 924 verilebilir."
Fransız etkili ve Lyon kumaşlarına benzerlik gösteren 70 numaralı desen de batı etkili kumaşlar arasındadır. Batı etkili desenler , koleksiyonun büyük bir bölümünü meydana getirmekte, buna karşın özgün yorumu ve ifade zeminindeki Osmanlı etkileri ile Hereke kumaşının kendine has üslubunu oluşturmaktadır.
"Desenlerde bir başka bakış açısı da kumaşların mekanların kullanım amacı da göz önünde alınarak duvar ve tavan süslemeleri ile mobilya ve halılarla bütünlük oluşturacak şekilde tasarlandığı, bir bakıma kullanılacağı mekana göre şekillendiğidir. Nitekim Sultan II. Abdülhamid' in Yıldız Sarayı'nda ikamet etmesi ve Yıldız Sarayı için saray ressamları tarafından çizilen desenler, Hereke' de dokunarak saray mefruşatı bu kumaşlarla yenilenmiştir. 371 numaralı desen bu yeni tefriş için dokunmu ş yeni kumaşlardan biri olmalıdır. Ayrıca 89, 114 ve 1157 desen numaralı kumaşlarda da Beylerbeyi Sarayı tavan eteklerinde ve duvar panolarında görülen tezyinatlardaki motifleri hatırlatan süsleme unsurları kullanılmıştır. Doğu ve batının harmanlanarak Osmanlı motiflerinin batı karakteri de katılarak yeniden yorumlandığı bu saray üslubunda duvarlarda olduğu gibi kumaşlarda da Osmanlı süsleme unsuru olan geçmeli kompozisyonlar zarifliğini ve anlatım gücünü kaybetmeden korumuş rumi motifler Barok üslupla harmanlanmışt ır." Hereke kumaşlarının renk özellikleri incelendiğinde geçmişte de olduğu gibi en çok kullanılan rengin kırmızı olduğu görülmektedir. "Gerek günümüzdeki mevcutlar gerek eski kataloglarda yer alan parça kuma şlar incelendiğinde Hereke kumaşlarında hemen her rengin kullanıldığı görülmektedir. Genelde en çok tercih edildiğini gözlemlediğimiz renk düzeni kırmızı zeminde krem rengi, sarı, bej rengi tonlarında ikinci bir rengin kullanılmış olmasıdır. Kumaşların büyük bir kısmı iki renklidir. Kontrast yaratıp deseni zeminden ayıran renk düzenlerinin yanı sıra birbirine yakın pastel tonların kullanıldığı örneklerde vardır."
Siyah renk Hereke kumaşlarında hiç kullanılmamakla birlikte 904 numaralı desende şal deseninde kontur olarak tek desende görülmektedir. Ayrıca yollu kumaşlarda tayf renkleri düzeni de kullanılmış böylece çok renklilik elde edilmiştir. Günümüz üretimde de çok az görünen bir diğer renkte mordur.
Etiketler: hereke desenleri herekede kullanılan desenler, hereke halıları desenleri
